BOJ chính thức nâng lãi suất lên 0.75%: Sự dịch chuyển lịch sử và cơn địa chấn từ nhà đầu tư nhỏ lẻ

Khi Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BOJ) chính thức khép lại thời đại lãi suất siêu thấp với quyết định nâng lãi suất lên 0.75%, một cơ chế rủi ro tinh vi đã được kích hoạt: hàng trăm tỷ USD từ các quỹ ETF đòn bẩy cao do nhà đầu tư cá nhân nắm giữ có thể bị bán tháo, tạo ra hiệu ứng domino đe dọa thị trường chứng khoán toàn cầu từ Nasdaq đến tiền điện tử.

Ngày 19/12/2025, Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BOJ) đã chính thức công bố quyết định lịch sử tại cuộc họp chính sách tiền tệ (MPM) kết thúc cùng ngày. Như kỳ vọng của thị trường, Ủy ban Chính sách của BOJ đã biểu quyết nhất trí nâng lãi suất chính sách, lãi suất cho vay qua đêm không có bảo đảm, từ mức “khoảng 0.5%” lên “khoảng 0.75%”, với hiệu lực từ ngày 22/12/2025.

Đây là mức lãi suất cao nhất trong vòng 30 năm qua, đánh dấu bước đi then chốt trong hành trình bình thường hóa chính sách kéo dài hàng thập kỷ. Tuy nhiên, điều khiến giới đầu tư toàn cầu thao thức không phải chỉ là quyết định về lãi suất, mà là những ẩn số đi kèm về kế hoạch rút lui khỏi thị trường cổ phiếu (ETF) và phản ứng dây chuyền từ một lực lượng đặc biệt: hàng triệu nhà đầu tư cá nhân Nhật Bản với danh mục đòn bẩy khổng lồ.

Lạm phát, đồng Yên và gánh nặng “Chính sách tài khóa áp đảo”

BOJ đưa ra quyết định trong một môi trường kinh tế chồng chéo nhiều mâu thuẫn. Trong tuyên bố chính sách, BOJ nêu rõ lý do chính dựa trên sự tự tin ngày càng tăng vào cơ chế “lương - giá” lành mạnh. Họ nhận định rằng “cơ chế trong đó cả tiền lương và giá cả cùng tăng lên một cách ôn hòa rất có khả năng sẽ được duy trì”, và việc doanh nghiệp chuyển dịch tăng lương sang giá bán vẫn đang tiếp diễn.

BOJ cũng cho biết khả năng đạt được mục tiêu ổn định giá 2% một cách bền vững “đang gia tăng”. Tuy nhiên, hai yếu tố khác lại đang kéo BOJ theo hướng ngược lại.

Thứ nhất là đồng Yên yếu kéo dài, có thời điểm chạm mức thấp nhất trong hơn 10 tháng so với USD, làm trầm trọng thêm lạm phát nhập khẩu. Kể từ khi tín hiệu tăng lãi suất được củng cố từ giữa đến cuối tháng 11, đồng Yên mới chỉ mạnh lên được khoảng 1.5%, một mức điều chỉnh còn khá khiêm tốn so với đà giảm trước đó.

Thứ hai và là thách thức nan giải hơn, chính là gói kích thích tài khóa khổng lồ 21.3 nghìn tỷ Yên, khoảng 135 tỷ USD, của chính phủ mới dưới thời Thủ tướng Sanae Takaichi. Mặc dù không có sự phản đối chính trị công khai nào đối với việc tăng lãi suất, gói chi tiêu khổng lồ này được dự báo sẽ thúc đẩy thêm tình trạng thâm hụt ngân sách vốn đã tồi tệ nhất trong nhóm G7 của Nhật Bản, khi nó được cho là sẽ được tài trợ bằng cách phát hành thêm trái phiếu chính phủ (JGB).

Điều này khiến BOJ bị đặt vào thế “chính sách tài khóa áp đảo” hay còn gọi là “fiscal dominance”, khi nhu cầu tài trợ ngân sách của chính phủ có nguy cơ làm lu mờ mục tiêu ổn định giá cả truyền thống của ngân hàng trung ương.

Không chỉ là lãi suất, mà là lộ trình “tapering” tài sản

Nếu việc tăng lãi suất là điều đã được định sẵn, thì thông điệp về tốc độ và quy mô rút lui khỏi các chương trình mua tài sản mới là tâm điểm gây lo ngại. Thị trường đang chờ đợi hai tín hiệu then chốt.

• Lộ trình tăng lãi suất trong tương lai

BOJ đã đưa ra tín hiệu rõ ràng về những bước đi tiếp theo, họ tuyên bố: “Nếu triển vọng kinh tế và giá cả được trình bày trong Báo cáo Triển vọng tháng 10 được thực hiện, Ngân hàng, phù hợp với sự cải thiện trong hoạt động kinh tế và giá cả, sẽ tiếp tục nâng lãi suất chính sách và điều chỉnh mức độ nới lỏng tiền tệ.”

Điều này củng cố nhận định rằng đây chỉ là bước đầu trong một chu kỳ thắt chặt dài hạn, với một số dự báo cho rằng BOJ có thể hành động lại vào tháng 4/2026, đưa lãi suất tiến dần đến mức trung tính khoảng 1%.

• Kế hoạch chi tiết cho việc bán ETF

Đây là điểm nóng nhất, tại cuộc họp tháng 9/2025, BOJ lần đầu tiên công bố kế hoạch bắt đầu giảm dần danh mục ETF khổng lồ trị giá khoảng 83 nghìn tỷ Yên, tương đương 830 tỷ USD. Theo đó, họ dự kiến bán ròng khoảng 330 tỷ Yên, khoảng 3.3 tỷ USD, mỗi năm dựa trên giá trị sổ sách.

Với tốc độ này, phải mất hơn 100 năm để BOJ giải quyết hết toàn bộ danh mục, cho thấy một cách tiếp cận vô cùng thận trọng nhằm tránh gây sốc thị trường. Cuộc họp tháng 12 này có thể tiết lộ thêm các chi tiết về thời điểm và phương thức bắt đầu, dự kiến có thể ngay từ tháng 1/2026.

Tác động tiềm ẩn của việc “tapering” ETF có thể được suy đoán từ bài học với thị trường trái phiếu chính phủ JGB. Kể từ khi BOJ bắt đầu cắt giảm mua JGB một cách thận trọng từ tháng 7/2024, lợi suất trái phiếu dài hạn, từ 10-40 năm, đã tăng mạnh từ 100 đến 140 điểm cơ bản, dù quy mô giảm mua thực tế rất nhỏ.

Điều này cảnh báo rằng, ngay cả một động thái rút lui nhẹ nhàng và chậm rãi của BOJ cũng có thể khuếch đại thành những biến động lớn trên thị trường, đặc biệt là đối với các sản phẩm đòn bẩy cao.

Từ JGB đến cơn lốc unwind ETF đòn bẩy

Sự thay đổi chính sách của BOJ đang kích hoạt một chuỗi dịch chuyển vốn phức tạp, mà mắt xích then chốt và dễ tổn thương nhất lại nằm ở khu vực nhà đầu tư cá nhân.

Sự dịch chuyển vốn vào JGB và áp lực bán chéo

Dữ liệu dòng vốn hàng tuần mới nhất từ Deepwell Global Macro cho thấy một xu hướng rõ rệt: dòng tiền đang đổ mạnh vào JGB kỳ hạn dài từ cả nhà đầu tư trong nước và nước ngoài, đồng thời rút khỏi cổ phiếu trong nước lẫn quốc tế. Trong 10 tháng đầu năm 2025, dòng vốn mua ròng của nhà đầu tư nước ngoài vào JGB kỳ hạn trên 10 năm đạt 11.3 nghìn tỷ Yên, mức cao kỷ lục kể từ năm 2004.

Hiện tượng “front-running” này cho thấy thị trường đang tự điều chỉnh trước khi BOJ chính thức hành động. Đối với nhà đầu tư cá nhân Nhật Bản, khi lợi suất JGB hấp dẫn trở lại, điển hình là việc lợi suất trái phiếu 10 năm đang ở mức cao nhất 17 năm qua hay trái phiếu 30 năm đạt 3.41%, họ có động lực mạnh để chốt lời các khoản đầu tư mạo hiểm hơn và chuyển sang kênh trái phiếu an toàn.

Tuy nhiên, sự xuất hiện của nhà đầu tư nước ngoài cũng có nghĩa là thị trường sẽ trở nên nhạy cảm và kỷ luật hơn. Khác với BOJ, các quỹ quốc tế không có nghĩa vụ ủng hộ chính sách của chính phủ Nhật và sẽ phản ứng mạnh mẽ nếu cảm thấy rủi ro tài khóa gia tăng.

Quả bom nổ chậm từ các quỹ ETF đòn bẩy cao

Đây là phân tích mấu chốt làm rõ cơ chế rủi ro, nhà đầu tư cá nhân Nhật Bản đang nắm giữ khối lượng khổng lồ các quỹ ETF Nikkei 225 đòn bẩy 2x (như các mã 1570, 1579, 1358, 1365, 1458) với tổng tài sản quản lý lên tới 1.5 - 2.0 nghìn tỷ Yên, khoảng 10-12 tỷ USD. Đáng chú ý, 70-90% những sản phẩm này thuộc sở hữu của nhà đầu tư nhỏ lẻ.

Kể từ giữa tháng 11, khi kỳ vọng tăng lãi suất của BOJ trở nên rõ ràng, chỉ số Nikkei 225 đã giảm khoảng 6%, trong khi các quỹ ETF đòn bẩy 2x này thậm chí lao dốc tới 15%. Một quyết định diều hâu từ BOJ, kèm theo kế hoạch bán ETF rõ ràng, có thể trở thành tín hiệu để nhóm nhà đầu tư này đồng loạt tháo chạy, tạo ra vòng xoáy bán tháo tự thúc đẩy trên thị trường cổ phiếu Nhật Bản.

Hiệu ứng lan tỏa đến các tài sản rủi ro toàn cầu

Hành động thanh lý danh mục của nhà đầu tư Nhật Bản không dừng lại ở cổ phiếu nội địa. Họ cũng đồng thời nắm giữ trái phiếu Mỹ, cổ phiếu nước ngoài, vàng và cả tiền điện tử. Do đó, động thái bán chéo để chuyển sang JGB hoặc nắm tiền mặt có thể gây áp lực lên nhiều thị trường.

Một minh chứng rõ ràng đã xảy ra vào ngày 1/12/2025, khi lợi suất JGB 10 năm vọt lên cao, thị trường tiền điện tử toàn cầu ghi nhận hơn 640 triệu USD vị thế bị thanh lý. Rủi ro này khác biệt với đợt unwind carry trade Yên ồ ạt hồi tháng 8/2024, nó tinh vi và phân tán hơn, nằm trong danh mục của hàng triệu nhà đầu tư bán lẻ.

Mối liên kết mong manh với Nasdaq và thị trường Mỹ

Sự lan tỏa rủi ro không có biên giới, giới phân tích chỉ ra mối tương quan chặt chẽ giữa chỉ số Nasdaq của Mỹ và các quỹ ETF đòn bẩy Nikkei. Một cơn bán tháo trên thị trường Nhật Bản có thể nhanh chóng ảnh hưởng đến tâm lý và dòng tiền trên thị trường Mỹ, vốn đang trong trạng thái dễ tổn thương.

Chỉ số Nasdaq hiện được nhận định đang trong mô hình kỹ thuật “đầu và vai” - một mô hình đảo chiều giảm giá tiềm năng, đặc biệt sau khi dữ liệu CPI gần đây của Mỹ không thể đẩy giá vượt lên các ngưỡng kháng cự quan trọng. Sự kết hợp giữa yếu tố nội tại của Mỹ và cú sốc ngoại sinh từ Nhật Bản có thể tạo ra một đợt điều chỉnh thị trường đáng kể.

Kết luận

Cuộc họp ngày 19/12 của BOJ với quyết định nâng lãi suất lên 0.75% đã chính thức đánh dấu một bước ngoặt mang tính hệ thống, khởi đầu cho một hành trình bình thường hóa chính sách đầy thách thức và kéo dài.

Mặc dù quyết định được thông qua nhất trí, ghi chép từ cuộc họp cho thấy vẫn tồn tại ý kiến phản đối từ hai thành viên là Takata Hajime và Tamura Naoki, về mức độ và thời điểm đạt được mục tiêu lạm phát, phản ánh những tranh luận nội bộ thận trọng.

BOJ tự tin với cơ chế lương-gá lành mạnh và cam kết sẽ tiếp tục nâng lãi suất nếu cần, nhưng đồng thời cũng thừa nhận các điều kiện tài chính vẫn “nới lỏng” và lãi suất thực vẫn ở mức âm.

Tuy nhiên, lịch sử cho thấy thị trường thường phản ứng mạnh mẽ hơn so với ý định “nhẹ nhàng” của các ngân hàng trung ương. Trọng tâm rủi ro giờ đây không nằm ở các định chế tài chính lớn, mà chuyển sang khu vực nhà đầu tư cá nhân với khối lượng lớn các sản phẩm đòn bẩy.

Phản ứng của họ trước viễn cảnh lãi suất cao hơn và nguồn cầu hỗ trợ từ BOJ suy giảm chính là “quân bài wildcard” - yếu tố bất ngờ có thể định hình lại diễn biến thị trường.

Dù BOJ có cẩn trọng đến đâu, những cơn địa chấn nhỏ từ thị trường Nhật Bản vẫn có nguy cơ kích hoạt những trận động đất lớn hơn trên phạm vi toàn cầu, từ sàn chứng khoán New York đến các sàn giao dịch tiền điện tử. Theo dõi sát dòng tiền của nhà đầu tư cá nhân Nhật Bản giờ đây không còn là câu chuyện riêng của thị trường châu Á, mà đã trở thành một phần thiết yếu trong bản đồ rủi ro tài chính toàn thế giới.